De Wet herziening partneralimentatie: een noodzakelijke modernisering?

Vorige week dienden drie Kamerleden een ambitieus wetsvoorstel in voor herziening van de partneralimentatie. De laatste ingrijpende wijziging dateert alweer van ruim twintig jaar geleden en modernisering is een goed idee. Maar de indieners van dit voorstel lijden aan wensdenken en hebben weinig oog voor de praktijk.

Op 19 juni 2015 dienden Tweede Kamerleden Foort van Oosten (VVD), Jeroen Recourt (PvdA) en Magda Berndsen-Jansen (D66) het Wetsvoorstel herziening partneralimentatie in. Het ambitieniveau is hoog: een andere grondslag voor de partneralimentatie, een eenvoudiger berekeningsmethode en een aanmerkelijk kortere duur. De nieuwe wet moet het systeem van partneralimentatie aanpassen aan de huidige tijd.

 Doet het dat ook?

Geen groot maatschappelijk probleem

Eerst maar eens de feiten. Hebben we eigenlijk wel, zoals de indieners stellen, te maken met een groot maatschappelijk probleem?

Dat valt mee. In het overgrote deel van de echtscheidingen speelt partneralimentatie geen rol: in slechts 16 procent stelt de rechter het vast. Het gemiddelde bedrag is € 650 per maand. De indieners vergeten overigens te vermelden dat dit een bruto bedrag is, dus aftrekbaar voor de betaler en belast bij de ontvanger.

De drie Kamerleden leveren geen onderbouwing voor de stelling dat er geen maatschappelijk draagvlak meer bestaat voor de huidige duur van partneralimentatie (12 jaar). Dat er tegenstanders zijn merk ik via Twitter. Maar de groep (met name) vrouwen voor wie die paar honderd euro per maand ze behoedt voor een leven rond de armoedegrens, hoor ik veel minder. Terwijl ook hun stem moet worden gehoord.

Op eigen benen staan

Uitgangspunt van de wet zijn de kansen op de arbeidsmarkt. Het wetsvoorstel beoogt een prikkel te geven om na echtscheiding op eigen benen te gaan staan. Een partneralimentatie van twaalf jaar leidt niet tot die zelfstandigheid, menen de indieners.

Bij lezing van de Memorie van Toelichting bekruipt mij echter het gevoel dat de initiatiefnemers lijden aan wensdenken en te weinig oog hebben voor de dagelijkse praktijk.

Zo willen zij dat echtelieden in spe bij huwelijkse voorwaarden kunnen afspreken af te zien van partneralimentatie. Op zichzelf een interessante gedachte: in landen als de VS en Duitsland kan dit al, waarom niet in Nederland? Maar vervolgens stellen ze dat partners in goed overleg afspraken kunnen maken wanneer de één besluit minder te werken zodat de ander een succes van zijn of haar onderneming kan maken. En dan blijkt wel dat zij nog geen dag hebben meegelopen in de praktijk van een familierechtadvocaat.

De ‘ingebedde partijautonomie’ is fictie

Het voorstel gaat namelijk uit van gelijkwaardige partijen die allebei de (juridische) gevolgen van hun handelen overzien. De meeste mensen maken op het moment van trouwen echter geen afspraken met het idee dat het huwelijk wel eens kan mislukken. De ‘in redelijkheid en billijkheid ingebedde partijautonomie’, noemen de indieners het zo mooi. Die is echter grotendeels fictie.

Je kunt wel hopen dat beide echtelieden bewust keuzes maken en de huwelijkse voorwaarden zo nodig aanpassen aan nieuwe en niet voorziene omstandigheden. Maar dat gebeurt vrijwel nooit. Het overgrote deel van de mensen heeft geen idee wat er in hun eigen huwelijkse voorwaarden staat. Laat staan dat echtelieden periodiek met elkaar om de tafel gaan zitten om te bezien of de voorwaarden nog in lijn zijn met hun situatie.

Afscheid van de solidariteitsgedachte

Voorgesteld wordt om de grondslag van het betalen van partneralimentatie revolutionair te wijzigen. Het betalen van partneralimentatie kent op dit moment twee grondslagen: (I) de posthuwelijkse solidariteit die volgt uit de lotsverbondenheid die tot stand komt door het huwelijk, en (II) het recht om het welstandsniveau uit het huwelijk voort te zetten na het huwelijk.

Er wordt dus afscheid genomen van de levenslange solidariteitsgedachte. Dit zegt veel over de kennelijk afkalvende betekenis van het instituut huwelijk. Daarnaast wordt benadrukt dat beide partners een verantwoordelijkheid hebben om hun eigen leven vorm te geven. Daarbij hoort dat zij in hun eigen levensonderhoud voorzien. Uit het wetsvoorstel: ‘Het huwelijk op zich rechtvaardigt niet een overdracht van inkomen na het huwelijk.’

Dat klinkt plausibel. Maar is het wel eerlijk in gevallen waarbij één van de echtelieden inkomen heeft kunnen opbouwen mede door de inspanningen van de ander? Nee. In die gevallen is een langdurige overdracht van inkomen na huwelijk prima te rechtvaardigen.

Modernisering toe te juichen

Moet het dan niet anders? Jazeker. Het huidige systeem van partneralimentatie is op een aantal punten nodig aan modernisering toe. Zeker als er aan het begin van het huwelijk een fors inkomens- en/of ambitieverschil is, is niet goed uit te leggen waarom de ene ex-echtgenoot de andere nog twaalf jaar in staat moet stellen hetzelfde welvaartsniveau te houden als tijdens het huwelijk.

Armoedeval dreigt voor zorgende echtgenoot

Niet te rechtvaardigen is echter het verkorten van de termijn bij een lang traditioneel huwelijk waarin de echtelieden, bewust of onbewust, keuzes hebben gemaakt waardoor de één veel meer is gaan verdienen, terwijl de ander inkomen inleverde om voor de kinderen te zorgen. In de meeste gevallen is de verdiencapaciteit van de zorgende echtgenoot niet makkelijk te herstellen, en vaak zelfs blijvend verminderd. Een termijn van vijf jaar is dan echt te kort.

Deze groep maakt binnen het huidige systeem al in veel gevallen een enorme armoedeval. Met de nieuwe wet zal die alleen maar erger worden.

Zoals gezegd is het de indieners te prijzen dat ze proberen de partneralimentatie te moderniseren en daarbij ingrijpende wijzigingen niet schuwen. Het probleem met het huidige voorstel is dat het te veel is gebaseerd op een ideale situatie, waarin mensen rationele keuzes maken en de gevolgen van hun handelen overzien. Ik kom dat in de praktijk eigenlijk nauwelijks tegen. Indien dit wetsvoorstel erdoor komt, zouden mensen ook al tijdens hun huwelijk hun gedrag ingrijpend moeten veranderen. Wie denkt dat dat gaat gebeuren?

Deze blog werd ook gepubliceerd op de Kennisbank van Split-Online.

terug